Rejestr bydła

Rejestr bydła to podstawowe narzędzie służące do ewidencjonowania i śledzenia każdej sztuki bydła w gospodarstwie. W Polsce każdy hodowca lub posiadacz bydła ma prawny obowiązek identyfikowania swoich zwierząt oraz zgłaszania wszelkich zdarzeń z nimi związanych. Od urodzenia cielęcia, przez jego zakup czy sprzedaż, aż po padnięcie lub ubój – każde takie zdarzenie musi zostać odnotowane w rejestrze i zgłoszone do właściwych organów. Ten kompleksowy przewodnik wyjaśnia, czym dokładnie jest rejestr bydła, jak prowadzić go zgodnie z przepisami oraz dlaczego prawidłowa ewidencja bydła jest tak ważna dla hodowców i bezpieczeństwa żywności.

W poniższym poradniku wyjaśniamy krok po kroku, jak spełnić wszystkie wymogi: od uzyskania numeru producenta i rejestracji siedziby stada, przez oznakowanie (kolczykowanie) bydła, po zgłaszanie każdego zdarzenia za pomocą nowoczesnej aplikacji IRZplus. Dowiesz się także, jakie formularze są potrzebne, jakich terminów należy dotrzymać oraz z jakimi konsekwencjami trzeba się liczyć w razie zaniedbań. Wszystko to poparte aktualnymi przepisami i praktycznymi wskazówkami, które pomogą Ci sprawnie i bezbłędnie prowadzić hodowlę.

Co to jest rejestr bydła?

Rejestr bydła, zwany też księgą rejestracji bydła, jest oficjalnym spisem wszystkich zwierząt gatunku bydło (krów, byków, cieląt) utrzymywanych w danym gospodarstwie. W rejestrze tym zapisuje się każdą sztukę bydła wraz z jej unikalnym numerem identyfikacyjnym, a także wszystkie zdarzenia dotyczące tej sztuki – narodziny, przemieszczenia (przybycia lub opuszczenia stada), zmiany właściciela, ubój czy padnięcie. Celem prowadzenia rejestru jest zapewnienie pełnej ewidencji i śledzenia pochodzenia każdego zwierzęcia od momentu narodzin aż do końca jego życia.

Rejestr bydła stanowi część ogólnokrajowego Systemu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt (IRZ), który ma za zadanie monitorować populację zwierząt gospodarskich. W Polsce administracją tego systemu zajmuje się Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Prowadzenie rejestru bydła jest obowiązkowe niezależnie od skali hodowli – nawet jeśli ktoś posiada tylko jedną krowę lub cielę, musi prowadzić odpowiednią dokumentację. Informacje zawarte w rejestrze są wprowadzane do centralnej bazy danych ARiMR, dzięki czemu służby weterynaryjne i instytucje państwowe mogą śledzić ruch zwierząt i reagować w razie potrzeby (np. w przypadku wystąpienia chorób zakaźnych lub kontroli weterynaryjnej).

Obecnie system IRZ obejmuje ogromną liczbę zwierząt – według danych ARiMR na koniec 2025 roku w Polsce zarejestrowanych było ponad 6 milionów sztuk bydła utrzymywanych w ponad 250 tysiącach stad. Pokazuje to, że rejestr bydła nie jest biurokratyczną fanaberią, lecz niezbędnym narzędziem do zarządzania tak ogromną populacją zwierząt gospodarskich.

Dlaczego identyfikacja i rejestracja bydła jest ważna?

Staranna identyfikacja każdej sztuki bydła i prowadzony na bieżąco rejestr służą kilku istotnym celom. Przede wszystkim zapewniają pełną śledzoność źródeł żywności pochodzenia zwierzęcego. W przypadku bydła (produkcyjność mięsna i mleczna) niezwykle istotne jest, aby każdy konsument mógł mieć pewność, że produkty trafiające na rynek pochodzą ze zdrowych, zarejestrowanych zwierząt. Gdy każda krowa ma swój unikalny numer i jest odnotowana w bazie danych, można szybko sprawdzić jej historię hodowlaną, pochodzenie oraz przemieszczenia. Takie rozwiązanie podnosi bezpieczeństwo żywności i pozwala skuteczniej reagować na ewentualne zagrożenia (np. wykrycie choroby BSE lub innej choroby zakaźnej – możliwość wytropienia, z których gospodarstw pochodziły chore zwierzęta i z kim miały kontakt).

Ponadto rejestr bydła jest ważny z punktu widzenia kontroli weterynaryjnej oraz polityki rolnej państwa. Inspekcja Weterynaryjna może na podstawie danych z rejestru planować monitoring chorób, przeprowadzać skuteczne inspekcje gospodarstw i nadzorować przemieszczanie zwierząt, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się chorób. Z kolei dla rolników prowadzących hodowlę, posiadanie zarejestrowanego bydła jest często warunkiem uzyskania dopłat i innych świadczeń z programów pomocowych. ARiMR udziela płatności (np. dopłaty do krów mamek, programy dobrostanowe) tylko tym rolnikom, którzy wywiązują się z obowiązku rejestracji każdej sztuki i terminowego zgłaszania zmian. Dodatkowo, brak wpisów w rejestrze lub posiadanie nieoznakowanego zwierzęcia może skutkować surowymi konsekwencjami prawnymi (mandaty, kary grzywny), a nawet nakazem likwidacji niezarejestrowanego zwierzęcia bez odszkodowania w skrajnych przypadkach.

Reasumując, prawidłowo prowadzony rejestr bydła to korzyść zarówno dla konsumentów, jak i dla hodowców. Zapewnia przejrzystość w obrocie zwierzętami i produktami zwierzęcymi, chroni przed rozprzestrzenianiem się chorób oraz umożliwia rolnikom uczestniczenie w rynku na równych zasadach przy zachowaniu dostępu do pomocy państwowej.

Podstawy prawne identyfikacji i rejestru bydła

Wymóg identyfikowania i rejestrowania bydła wynika z zarówno prawa unijnego, jak i krajowego. System rejestracji zwierząt gospodarskich został wprowadzony we wszystkich krajach Unii Europejskiej w latach 90. XX wieku w odpowiedzi na kryzysy zdrowotne (takie jak BSE – głośna choroba „wściekłych krów”). Unia przyjęła przepisy (m.in. rozporządzenie Rady (WE) nr 1760/2000) nakładające na państwa członkowskie obowiązek stworzenia systemu identyfikacji bydła opartego na: podwójnym znakowaniu każdego zwierzęcia kolczykami, wydawaniu paszportów dla każdej sztuki oraz utworzeniu centralnej bazy danych o zwierzętach. Celem tych regulacji było pełne możliwe do prześledzenia „życiorysy” zwierząt, co miało chronić konsumentów i hodowców przed skutkami rozprzestrzeniania się chorób.

Polska wprowadziła krajowe przepisy w tym zakresie po akcesji do UE. Podstawą prawną była najpierw ustawa z 2 lipca 2004 r. o identyfikacji i rejestracji zwierząt, która szczegółowo opisywała zasady znakowania bydła, prowadzenia rejestrów i działania systemu. Przez lata była ona nowelizowana, a od 2023 roku zastąpiła ją nowa ustawa z 4 listopada 2022 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt. Nowa ustawa dostosowała polskie prawo do zmienionych realiów – m.in. umożliwia stosowanie nowych form identyfikacji elektronicznej, wprowadza obowiązek przejścia na elektroniczne rejestry IRZplus oraz rozszerza zakres systemu na kolejne gatunki (oprócz bydła, owiec, kóz i świń objęto nim także koniowate, wielbłądowate i jeleniowate).

W praktyce hodowca bydła powinien znać przede wszystkim rozporządzenia wykonawcze i wytyczne wydawane przez ARiMR oraz Głównego Lekarza Weterynarii. To na ich podstawie określone są m.in. wzory dokumentów (wniosków, zgłoszeń), wzory kolczyków, tryb postępowania przy poszczególnych zdarzeniach. ARiMR publikuje na swojej stronie internetowej aktualne instrukcje dla hodowców, dlatego warto być z nimi na bieżąco. Niemniej jednak, generalne zasady pozostają niezmienne: każde zwierzę musi mieć nadany numer i być zgłoszone, a wszystkie zdarzenia w jego życiu muszą być zarejestrowane.

Jak rozpocząć hodowlę – numer producenta i rejestracja siedziby stada

Zanim hodowca będzie mógł zarejestrować swoje zwierzęta, musi posiadać tzw. numer producenta oraz zarejestrowaną siedzibę stada. Numer producenta to unikalny numer identyfikacyjny nadawany przez ARiMR osobie (rolnikowi) lub podmiotowi prowadzącemu gospodarstwo. Jeżeli rolnik kiedykolwiek składał wnioski o dopłaty lub korzystał z programów ARiMR, najprawdopodobniej już taki numer posiada. W przeciwnym razie, przy rozpoczynaniu hodowli bydła, należy złożyć w lokalnym biurze powiatowym ARiMR wniosek o wpis do Krajowego Systemu Ewidencji Producentów. Na tej podstawie agencja nada hodowcy numer producenta.

Kolejnym krokiem jest rejestracja siedziby stada, czyli miejsca, w którym będzie utrzymywane bydło. Każde gospodarstwo lub każdy oddzielny obiekt, gdzie przebywają zwierzęta gospodarskie, otrzymuje swój odrębny numer siedziby stada. Numer ten jest powiązany z numerem producenta i adresem gospodarstwa. Zgłoszenie siedziby stada należy dokonać nie później niż w dniu wprowadzenia do niej pierwszego zwierzęcia – innymi słowy, zanim kupimy lub otrzymamy pierwszą krowę czy cielę, musimy mieć formalnie zarejestrowane miejsce jej przetrzymywania w ARiMR. Rejestracja siedziby stada również odbywa się poprzez złożenie odpowiedniego formularza w biurze ARiMR (można to często załatwić razem z wnioskiem o nadanie numeru producenta, jeśli robi się to jednocześnie).

Po otrzymaniu numeru producenta oraz potwierdzeniu rejestracji siedziby stada, hodowca formalnie figuruje w systemie IRZ jako posiadacz zwierząt gospodarskich. Dopiero wtedy może on wnioskować o przydział numerów identyfikacyjnych dla swoich zwierząt (czyli zamówić kolczyki dla bydła) i rozpocząć oznakowywanie oraz zgłaszanie bydła do rejestru.

Oznakowanie bydła – kolczykowanie każdej sztuki

Fundamentem identyfikacji bydła jest jego oznakowanie, czyli najczęściej założenie zwierzęciu kolczyków z unikalnym numerem. W przypadku bydła standardowo stosuje się dwa kolczyki – po jednym na każdym uchu – posiadające ten sam numer identyfikacyjny. Numer ten składa się z kodu kraju (PL dla Polski) oraz ciągu cyfr, który jest niepowtarzalny dla każdego zwierzęcia. Założenie kolczyków musi nastąpić w ciągu 7 dni od narodzin cielęcia. Hodowca zobowiązany jest zadbać, by każde nowo narodzone cielę zostało w tym terminie trwale oznakowane dwoma kolczykami. Jeżeli bydło zostało przywiezione z zagranicy spoza UE, również podlega przekolczykowaniu na polskie numery – należy to zrobić w terminie 7 dni od zakończenia weterynaryjnej kontroli granicznej takiego zwierzęcia.

Kolczyki zamawia się poprzez złożenie do ARiMR wniosku o przydzielenie puli numerów identyfikacyjnych dla bydła. We wniosku określa się, ile numerów (kolczyków) potrzebujemy – np. spodziewając się określonej liczby urodzeń, możemy od razu zamówić większą pulę. ARiMR przydziela numery zazwyczaj w ciągu kilku dni, po czym hodowca wybiera z listy autoryzowanych dostawców producenta kolczyków i zamawia wykonanie fizycznych kolczyków. Kolczyki (plastikowe znaczniki) są dostarczane pocztą lub kurierem i zawierają już nadrukowane numery oraz kody kreskowe. Każda sztuka bydła ma przypisany numer na całe życie – nawet jeśli zwierzę zmieni właściciela lub miejsce pobytu, numer identyfikacyjny pozostaje ten sam.

Wraz z rozwojem systemu IRZ dopuszczono również nowe metody identyfikacji bydła. Poza tradycyjnymi kolczykami możliwe jest wykorzystanie np. elektronicznych identyfikatorów (chipów wszczepianych lub tzw. bolusów ceramicznych umieszczanych w żwaczu zwierzęcia), a także opasek na nogę z nadajnikiem. Jednak niezależnie od rodzaju urządzenia identyfikacyjnego, każde system musi być zatwierdzony i zgodny z wymogami ARiMR, a zwierzę musi posiadać dwa niezależne znaki identyfikacyjne. W praktyce najczęściej nadal stosuje się dwa plastikowe kolczyki, z których jeden może być elektroniczny (co ułatwia skanowanie numeru za pomocą czytnika RFID).

Należy pamiętać, że utrata kolczyka przez zwierzę nie zwalnia hodowcy z obowiązku identyfikacji. Gdy krowa lub byk zgubi jeden z kolczyków, trzeba niezwłocznie wystąpić do ARiMR o duplikat kolczyka z tym samym numerem. Brak przynajmniej jednego identyfikatora przy zwierzęciu w czasie kontroli może skutkować karą, dlatego regularnie warto sprawdzać, czy wszystkie sztuki w stadzie są prawidłowo oznakowane. Duplikat kolczyka również zamawia się poprzez ARiMR (formularz lub aplikację IRZplus) i jest on dostarczany przez producenta kolczyków podobnie jak zwykłe znaczniki.

Paszporty bydła – co się zmieniło?

Jeszcze kilka lat temu każde nowo narodzone cielę otrzymywało nie tylko kolczyki, ale także paszport bydła – papierowy dokument wydawany przez ARiMR, zawierający dane zwierzęcia (numer, datę urodzenia, płeć, rasę) oraz dane posiadacza i historię przemieszczeń. Paszport towarzyszył zwierzęciu przy każdej zmianie właściciela lub wywozie do rzeźni, pełniąc rolę dowodu tożsamości zwierzęcia. Obecnie jednak nastąpiła znacząca zmiana przepisów dotyczących paszportów dla bydła. Wprowadzono w pełni skomputeryzowaną bazę danych i zrezygnowano z rutynowego wydawania paszportów krajowych.

Aktualnie paszport bydła jest wydawany jedynie w sytuacji, gdy zwierzę ma zostać przemieszczone do innego państwa członkowskiego UE. W takich przypadkach hodowca musi poinformować ARiMR (biuro powiatowe) o planowanym wywozie zwierzęcia za granicę z co najmniej 5-dniowym wyprzedzeniem. ARiMR wydaje wtedy bezpłatnie paszport dla wskazanej sztuki bydła – następuje to zwykle w ciągu 3 dni od zgłoszenia zamiaru eksportu. Dokument można odebrać osobiście w biurze lub otrzymać pocztą (za potwierdzeniem odbioru), a jeśli hodowca korzysta z IRZplus, może też uzyskać elektroniczną wersję paszportu w systemie.

Dla przemieszczeń bydła wewnątrz kraju paszporty nie są już wydawane. Sprzedaż, kupno czy przeniesienie bydła pomiędzy gospodarstwami odbywa się na podstawie zgłoszeń do IRZ (oraz oczywiście umów kupna-sprzedaży czy innych dokumentów handlowych), ale papierowy paszport nie jest potrzebny. Zwierzę identyfikowane jest w terenie wyłącznie przez kolczyki, a wszelkie dane o poprzednim właścicielu czy miejscu pochodzenia są dostępne w centralnej bazie danych ARiMR. Warto dodać, że jeśli jakieś bydło posiadało wcześniej wydany paszport (np. urodzone przed zmianą przepisów), dokument ten zachowuje ważność jako jego identyfikator, ale podczas przewozów krajowych nie jest już wymagany.

Zmiana zasad dotyczących paszportów uprościła procedury dla hodowców i ograniczyła biurokrację, ponieważ cała ewidencja bydła znajduje się w systemie elektronicznym. Dla hodowcy oznacza to mniej dokumentów do przechowywania i mniejsze ryzyko błędów (np. zgubienia paszportu). Z drugiej strony należy pamiętać, że brak papierowego paszportu nie zwalnia z obowiązku terminowego zgłaszania wszelkich zdarzeń do rejestru – jest to wręcz jeszcze ważniejsze, bo to właśnie system IRZ stanowi jedyne źródło informacji o zwierzętach.

Prowadzenie księgi rejestracji bydła (rejestru stada)

Każdy posiadacz bydła ma obowiązek prowadzić księgę rejestracji bydła, czyli dokument (papierowy lub elektroniczny) stanowiący bieżący spis zwierząt w stadzie i ich stanu. Księgę rejestracji prowadzi się oddzielnie dla każdego stada (miejsca, siedziby stada) oraz oddzielnie dla każdego gatunku zwierząt gospodarskich. Oznacza to, że jeśli rolnik utrzymuje np. bydło i świnie, prowadzi dwie odrębne księgi – jedną dla bydła, drugą dla świń. W księdze rejestracji bydła zamieszcza się podstawowe informacje identyfikacyjne stada i zwierząt, takie jak numer siedziby stada, dane posiadacza, a następnie każdą zdarzenie powodujące zmianę liczebności lub składu stada. Są to przede wszystkim: narodziny nowego zwierzęcia, przybycie zwierzęcia (zakup, przemieszczenie z innego stada), ubycie zwierzęcia (sprzedaż, padnięcie, ubój, itp.). Wpis do księgi należy wykonać nie później niż 7 dni od zaistnienia danego zdarzenia. Dane każdej sztuki bydła powinny być przechowywane w rejestrze przez co najmniej 3 lata od dnia, gdy zwierzę opuściło stado lub zostało z niego usunięte.

Tradycyjnie wielu rolników prowadziło rejestr bydła w formie papierowej książeczki. ARiMR udostępnia wzór takiej księgi rejestracji (można go pobrać ze strony agencji lub otrzymać w biurze), gdzie wpisuje się kolejne zdarzenia. Ważne jest, by wpisy były czytelne i trwałe – najlepiej dokonywane długopisem – i prowadzone w języku polskim. Ewentualne korekty nie mogą zacierać poprzednich informacji (np. błędy należy przekreślić pojedynczą linią i dopisać poprawne dane, zamiast wymazywać czy zamazywać). Księga rejestracji powinna być na bieżąco okazywana przy ewentualnej kontroli (np. podczas wizyty inspektora weterynaryjnego lub kontrolera ARiMR).

Od kilku lat dostępna jest jednak alternatywa w postaci elektronicznej księgi rejestracji. Jeżeli hodowca zgłasza wszystkie zdarzenia dotyczące swojego bydła przez internet za pomocą systemu IRZplus, to właśnie ten system prowadzi za niego rejestr w formie elektronicznej bazy danych. Prawo wprost stwierdza, że nie ma obowiązku jednoczesnego prowadzenia rejestru w dwóch formach. To znaczy, że rolnik korzystający w pełni z aplikacji IRZplus nie musi już równolegle uzupełniać papierowej książki – uznaje się, że jego rejestr prowadzony jest elektronicznie. Co istotne, od 1 stycznia 2026 roku każdy hodowca zwierząt gospodarskich będzie zobowiązany do prowadzenia ksiąg rejestracyjnych wyłącznie w formie elektronicznej. Oznacza to, że okres przejściowy dla tradycyjnych papierowych książek dobiega końca. Kto już teraz przeszedł na IRZplus, nie może powrócić do papierowej formy, a kto jeszcze prowadzi papierowy rejestr – ma taką możliwość tylko do końca 2025 roku.

Podsumowując, najważniejsze zasady związane z prowadzeniem rejestru bydła to:

Obowiązek prowadzenia odrębnej księgi rejestracji dla każdego stada (miejsca) i gatunku.
Wpisywanie zdarzeń (urodzenia, przybycia, ubycia) w terminie do 7 dni od ich nastąpienia.
Przechowywanie informacji o zwierzętach przez minimum 3 lata od ich ubycia ze stada.
Zapewnienie czytelności i trwałości wpisów, unikanie poprawiania sposobem uniemożliwiającym odczytanie pierwotnej treści.
Od 2026 roku – prowadzenie rejestru wyłącznie elektronicznie (za pomocą IRZplus), brak możliwości powrotu do rejestru papierowego.

Prowadzenie rejestru stada zgodnie z powyższymi zasadami jest nie tylko wymogiem prawnym, ale też ułatwieniem w zarządzaniu hodowlą. Mając wszystkie zdarzenia odnotowane, łatwiej kontrolować historię każdej sztuki i przygotować się do ewentualnych kontroli.

Zgłaszanie zdarzeń w stadzie bydła

Samo oznakowanie zwierzęcia kolczykami to tylko pierwszy krok. Równie ważne jest terminowe zgłaszanie każdego zdarzenia związanego z bydłem do centralnej bazy danych ARiMR. Przepisy określają dokładnie, jakie zdarzenia podlegają zgłoszeniu i w jakich terminach należy ich dokonać. Ogólnie rzecz biorąc, niemal każda zmiana w statusie zwierzęcia powinna być zgłoszona:

Urodzenie cielęcia (czyli pojawienie się nowego zwierzęcia w stadzie).
Przybycie zwierzęcia do stada (np. zakup z innego gospodarstwa, import, powrót zwierzęcia po być może okresowym pobycie gdzie indziej).
Opuszczenie stada przez zwierzę (sprzedaż do innego hodowcy, wysyłka do rzeźni, eksport, ucieczka lub zaginienie).
Padnięcie lub ubój zwierzęcia (naturalna śmierć, uśmiercenie z konieczności, ubój gospodarczy czy rzeźny).

Każdą z powyższych sytuacji należy zarejestrować w systemie. Terminy są bardzo istotne – w przypadku bydła zasadą jest zgłoszenie w ciągu 7 dni od zdarzenia. Dotyczy to zarówno narodzin, jak i wszelkich przemieszczeń czy zgonów. Niżej omawiamy poszczególne rodzaje zgłoszeń i sposób ich dokonania.

Zgłoszenie urodzenia cielęcia

Gdy w stadzie przychodzi na świat nowy cielak, hodowca musi dopełnić dwóch obowiązków: oznakować malucha kolczykami oraz zgłosić jego narodziny do rejestru. Jak wspomniano wcześniej, założenie kolczyków powinno nastąpić do 7 dni od porodu. Następnie należy przekazać do ARiMR informację o oznakowaniu nowego zwierzęcia. W zgłoszeniu podaje się przede wszystkim numer identyfikacyjny nadany cielęciu (z kolczyków), datę urodzenia, płeć, rasę oraz numer identyfikacyjny matki (krowy, która wydała cielę). Wskazuje się także numer siedziby stada, w której zwierzę się urodziło (co jest istotne, jeśli ktoś posiada kilka miejsc utrzymywania zwierząt). ARiMR rejestruje nową sztukę w systemie i od tego momentu cielę oficjalnie istnieje w bazie danych.

Zgłosić urodzenie można na dwa sposoby:

Elektronicznie – poprzez portal IRZplus. Po zalogowaniu się do swojego konta hodowca wybiera opcję zgłoszenia nowego zwierzęcia, wprowadza wymagane dane i wysyła je online. System potwierdza przyjęcie zgłoszenia, a dane natychmiast trafiają do bazy ARiMR.
Tradycyjnie (papierowo) – poprzez wypełnienie formularza zgłoszenia urodzenia zwierzęcia (dostępnego w biurach ARiMR lub na stronie internetowej agencji), a następnie dostarczenie go do biura powiatowego ARiMR. Należy pamiętać, że od 2026 roku planowane jest pełne przejście na zgłoszenia elektroniczne, więc metoda papierowa będzie stopniowo wycofywana.

Termin zgłoszenia urodzenia cielęcia to 7 dni od dnia urodzenia (zgodnie z przepisami). W praktyce wielu hodowców dokonuje zgłoszenia od razu przy okazji znakowania cielaka, by nie przekroczyć wymaganego terminu.

Zgłoszenie przybycia zwierzęcia do stada (zakup, import)

Kolejnym typowym zdarzeniem jest powiększenie stada poprzez zakup nowego bydła lub przemieszczenie zwierzęcia z innego miejsca. Gdy hodowca nabywa krowę, jałówkę czy cielę od innego rolnika, musi zgłosić przybycie zwierzęcia do swojego stada. Podobnie w sytuacji, gdy zwierzę wraca do gospodarstwa po czasowym pobycie gdzie indziej (np. dzierżawa, wystawa) lub gdy zostało przywiezione spoza granic Polski z kraju UE. We wszystkich tych przypadkach nowe zwierzę pojawia się w naszym stadzie i powinno zostać zarejestrowane.

Przy zgłaszaniu przybycia należy podać:

Numer identyfikacyjny zwierzęcia (z kolczyków). Jeśli zwierzę pochodzi z innego polskiego stada, zachowuje ten sam numer, który posiadało. Jeśli zostało sprowadzone z zagranicy (kraju UE), również posługuje się swoim oryginalnym numerem nadanym w kraju urodzenia. W przypadku importu spoza UE, po dokonaniu kontroli granicznej zwierzę należy przekolczykować na polski numer w ciągu 7 dni i zgłosić je już z tym nowym numerem.
Datę przybycia do stada.
Dane poprzedniego miejsca, z którego zwierzę przybyło: jeśli to inne gospodarstwo w kraju – numer siedziby stada poprzedniego posiadacza; jeśli import z zagranicy – kraj pochodzenia, ewentualnie dane sprzedawcy/importera.

Procedura zgłaszania jest analogiczna: poprzez IRZplus (sekcja zgłoszeń przemieszczeń – przybycie) lub na formularzu papierowym „Zgłoszenie przemieszczenia zwierzęcia – przybycie do stada”. Termin takiego zgłoszenia to również 7 dni od dnia, w którym zwierzę pojawiło się w naszym stadzie. W praktyce, przy zakupie krajowym, obaj rolnicy muszą zgłosić zdarzenie – sprzedający zgłasza opuszczenie stada przez sztukę, a kupujący jej przybycie do swojego. System IRZplus ułatwia to o tyle, że jeśli jedna strona (np. kupujący) dokona zgłoszenia elektronicznie, druga strona może potwierdzić ten fakt w systemie, bez konieczności osobnego wprowadzania tych samych danych. Ważne jest jednak, by dane (daty, numery zwierząt) podane przez obu uczestników transakcji były spójne.

Zgłoszenie opuszczenia stada (sprzedaż, oddanie, eksport)

Każde bydło, które opuszcza nasze stado, powinno zostać zgłoszone jako ubycie (opuszczenie) z gospodarstwa. Najczęstszym przypadkiem jest sprzedaż lub przekazanie zwierzęcia innemu hodowcy. W takiej sytuacji należy poinformować ARiMR, że dana sztuka z określonym numerem identyfikacyjnym opuściła nasze stado w określonym dniu. Podaje się datę zdarzenia oraz dane nowego nabywcy lub jego siedziby stada (jeśli zwierzę pozostaje w kraju). Druga strona transakcji, jak wspomniano wcześniej, złoży analogiczne zgłoszenie przybycia.

Opuszczenie stada może nastąpić również z innych powodów:

Sprzedaż do rzeźni – jeśli zwierzę zostało sprzedane bezpośrednio do zakładu ubojowego, rośliny rzeźna staje się nowym posiadaczem na krótki czas przed ubiciem. Hodowca zgłasza opuszczenie stada z kodem docelowym jako rzeźnia (wskazując dane zakładu ubojowego). Po stronie ubojni lekarz weterynarii potwierdza przyjęcie zwierzęcia i jego ubój w systemie, co finalnie zamyka historię zwierzęcia.
Eksport za granicę – jeśli bydło zostało sprzedane i wywiezione do innego kraju, należy zgłosić jego wywóz (opuszczenie stada z przeznaczeniem na eksport). W takim przypadku, jak opisano wyżej, trzeba było uprzednio uzyskać paszport dla zwierzęcia. Zgłaszając ubytek, podaje się jako cel „eksport” oraz kraj docelowy.
Inne przypadki – np. przekazanie zwierzęcia do schroniska czy inne nietypowe zdarzenia (choć w przypadku bydła raczej rzadkie). Każde trwałe opuszczenie stada musi być odnotowane.

Formę zgłoszenia (IRZplus lub papier) dobiera się analogicznie jak poprzednio. Zgodnie z zasadą ogólną, zgłoszenia ubycia należy dokonać w ciągu 7 dni od zdarzenia. W praktyce najlepiej zrobić to niezwłocznie po sprzedaży czy wysyłce zwierzęcia, aby dane w systemie były aktualne. Należy pamiętać, że w przypadku niezgłoszenia ubycia bydła, w ewidencji ARiMR sztuka wciąż figuruje na stanie naszego stada, co może rodzić komplikacje (np. przy kontrolach lub rozliczaniu płatności).

Zgłoszenie padnięcia lub uboju zwierzęcia

Osobnym rodzajem zdarzenia jest padnięcie (czyli śmierć naturalna lub z powodu choroby) bądź konieczność dokonania uboju poza rzeźnią (np. ubój z konieczności chorego zwierzęcia, uboje gospodarcze na własne potrzeby). Każdy taki przypadek również wymaga zgłoszenia do ARiMR jako zdarzenie skutkujące ubytkiem zwierzęcia ze stada. W zgłoszeniu podaje się numer identyfikacyjny sztuki, datę padnięcia lub uboju, a także zaznacza odpowiedni powód (np. „padnięcie”, „ubój poza rzeźnią”).

Jeśli zwierzę padło, hodowca ma obowiązek wezwać zakład utylizacyjny (uprawnioną firmę), który odbierze zwłoki zwierzęcia do utylizacji. Taki podmiot również dokonuje zgłoszenia w systemie potwierdzającego unieszkodliwienie zwłok. W przypadku uboju z konieczności (np. gdy weterynarz zdecydował o uśmierceniu chorej krowy na miejscu) czy uboju gospodarczego na potrzeby własne, również należy poinformować ARiMR o tym zdarzeniu. Umożliwiają to odpowiednie formularze („Zgłoszenie padnięcia / uboju”) albo opcje w aplikacji IRZplus. Takie zgłoszenie, podobnie jak inne, powinno nastąpić w ciągu 7 dni od zdarzenia.

Warto dodać, że każdy przypadek padnięcia bydła jest odnotowywany nie tylko w bazie ARiMR, ale też może podlegać kontroli weterynaryjnej (zwłaszcza jeśli przyczyną była choroba zakaźna). Dlatego tak ważne jest, by nie zaniedbywać zgłoszeń – ukrywanie padnięć zwierząt jest nielegalne i może prowadzić do poważnych konsekwencji. Z punktu widzenia hodowcy poprawne zgłoszenie padnięcia chroni go przed podejrzeniami o nieprawidłowe postępowanie ze zwierzętami oraz pozwala uniknąć sankcji finansowych.

Najważniejsze formularze i zgłoszenia związane z rejestrem bydła

Poniżej wymieniono najważniejsze dokumenty, z jakimi może zetknąć się hodowca bydła w ramach systemu IRZ:

Wniosek o przydzielenie puli numerów identyfikacyjnych – formularz, za pomocą którego rolnik zamawia numery kolczyków dla nowych zwierząt (cieląt). Składany jednorazowo lub w miarę potrzeb, przed narodzinami lub zakupem zwierząt, które trzeba oznakować.
Wniosek o duplikat kolczyka (oficjalnie: wniosek o zezwolenie na zastąpienie środka identyfikacji) – używany, gdy zwierzę utraci kolczyk i potrzebne jest wyrobienie nowego z tym samym numerem.
Zgłoszenie oznakowania urodzonego zwierzęcia – zgłoszenie narodzin cielęcia i nadania mu numeru. Zawiera dane nowo narodzonego bydła (numer, data urodzenia, płeć, rasa, numer matki).
Zgłoszenie przemieszczenia zwierzęcia – przybycie do stada – zgłoszenie, że nowe bydło pojawiło się w naszym stadzie (np. zakupione od innego rolnika). Zawiera numer zwierzęcia, datę przybycia, dane poprzedniego posiadacza.
Zgłoszenie przemieszczenia zwierzęcia – opuszczenie stada – odwrotność powyższego, informuje o ubyciu (sprzedaż, przekazanie, eksport) zwierzęcia z gospodarstwa. Podaje się numer, datę ubycia, dane nowego posiadacza lub miejsce przeznaczenia (np. rzeźnia, eksport).
Zgłoszenie padnięcia / uboju w gospodarstwie – formularz do zgłoszenia, że zwierzę padło śmiercią naturalną lub zostało poddane ubojowi poza rzeźnią. Zawiera numer zwierzęcia, datę zdarzenia oraz zaznaczenie, czy chodzi o padnięcie czy ubój.
Informacja o zamiarze przemieszczenia bydła do innego państwa UE – zgłoszenie składane przed planowanym eksportem zwierzęcia za granicę. Na jego podstawie ARiMR wydaje paszport bydła.

Wszystkie powyższe czynności można zrealizować poprzez aplikację IRZplus, w której odpowiadają im analogiczne elektroniczne formularze. Dla osób preferujących papierową formę ARiMR udostępnia wzory dokumentów do wydrukowania, ale jak wspomniano, od 2026 roku drogi elektroniczne staną się jedynymi obowiązującymi. Hodowca bydła powinien być świadomy istnienia tych dokumentów i wiedzieć, kiedy każdy z nich należy złożyć, by utrzymać swój rejestr w pełni aktualny.

Portal IRZplus – nowoczesna rejestracja przez internet

IRZplus to internetowa aplikacja ARiMR umożliwiająca hodowcom samodzielne zarządzanie rejestrem zwierząt online. Dzięki temu portalowi wszelkie obowiązki związane z rejestracją bydła można zrealizować bez wychodzenia z domu, o dowolnej porze dnia. IRZplus wystartował jako odpowiedź na potrzebę modernizacji systemu IRZ i zastąpił dawniej używane papierowe zgłoszenia oraz usprawnił komunikację z rolnikami.

Najważniejsze funkcje IRZplus dla hodowcy bydła to m.in.:

Zgłaszanie zdarzeń (urodzenia cieląt, przemieszczenia, zgony) poprzez wypełnienie elektronicznych formularzy. Portal prowadzi użytkownika krok po kroku przez proces zgłoszenia, minimalizując ryzyko pomyłki (np. sprawdza czy wprowadzone numery są prawidłowe, czy daty mają sensowne zakresy).
Przegląd stanu stada – hodowca może w każdym momencie zobaczyć listę wszystkich zarejestrowanych w jego stadzie zwierząt, wraz z ich danymi (daty urodzenia, numery, płeć, rasa itp.). Można szybko zweryfikować, ile sztuk widnieje w systemie i czy dane są aktualne.
Składanie wniosków, np. o przydział puli numerów kolczyków czy o duplikaty kolczyków, drogą elektroniczną. Odpowiedzi ARiMR (przydzielone numery) również dostępne są w portalu, co przyspiesza proces znakowania nowych zwierząt.
Dostęp do dokumentów i zaświadczeń – hodowca może pobrać np. potwierdzenie rejestracji stada czy inne dokumenty generowane przez system.
Automatyczne prowadzenie elektronicznej księgi rejestracji – wszystkie zgłoszone zdarzenia są przechowywane, więc IRZplus spełnia rolę rejestru. Można wydrukować stosowne zestawienia, jeśli byłyby potrzebne np. przy kontroli.
Notyfikacje i komunikaty – system może przypominać o ważnych terminach (np. o konieczności uzupełnienia pewnych informacji) oraz informuje o zmianach przepisów dotyczących IRZ.

Aby korzystać z IRZplus, hodowca musi mieć konto powiązane ze swoim numerem producenta. Rejestracja do portalu odbywa się poprzez stronę ARiMR – można użyć profilu zaufanego (dane zostaną zweryfikowane automatycznie) lub uzyskać login i hasło w ARiMR. Po zalogowaniu użytkownik uzyskuje dostęp do swoich danych oraz modułów zgłoszeniowych. Interfejs jest dostosowany także do używania na smartfonach, co ułatwia dokonywanie zgłoszeń z terenu gospodarstwa.

Od 2024 roku ARiMR intensywnie zachęca do używania IRZplus, organizując szkolenia i kampanie informacyjne. Docelowo, jak już wspomniano, od 2026 roku korzystanie z portalu będzie de facto koniecznością, gdyż zniknie obsługa tradycyjnych papierowych ksiąg oraz zgłoszeń. Warto więc już teraz zaznajomić się z IRZplus, ponieważ znacznie ułatwia on prowadzenie rejestru bydła i oszczędza cenny czas hodowcy.

Konsekwencje zaniedbań w rejestracji bydła

Niedopełnienie obowiązków związanych z identyfikacją i rejestracją bydła może nieść ze sobą poważne skutki dla hodowcy. System IRZ jest objęty nadzorem Inspekcji Weterynaryjnej, której pracownicy mają prawo przeprowadzać kontrole w gospodarstwach. Podczas takiej kontroli sprawdzane jest m.in.:

Czy wszystkie sztuki bydła w stadzie są oznakowane dwoma kolczykami zgodnie z wymogami.
Czy hodowca prowadzi rejestr (księgę) i dokonuje wpisów w terminach.
Czy liczba i tożsamość zwierząt w gospodarstwie zgadza się ze stanem w ewidencji ARiMR.

Jeśli w wyniku kontroli stwierdzone zostaną uchybienia, hodowcę mogą spotkać różne konsekwencje:

Za brak kolczyków u zwierzęcia, niezgłoszenie zdarzenia w terminie czy brak prowadzenia rejestru przewidziane są kary finansowe (mandaty lub grzywny). Inspektor weterynaryjny może nałożyć mandat, a w poważniejszych przypadkach kieruje sprawę do sądu, gdzie kara grzywny może być dotkliwsza.
W przypadku drastycznego naruszenia – np. utrzymywania nieoznakowanego bydła, którego pochodzenia nie da się ustalić – powiatowy lekarz weterynarii ma prawo wydać decyzję o zabiciu takiego zwierzęcia bez odszkodowania na koszt posiadacza. Jest to działanie mające na celu ochronę populacji przed ewentualnym zagrożeniem epizootycznym (nieznane, niezarejestrowane zwierzę może stanowić zagrożenie sanitarne).
Zaniedbania w rejestracji mogą też wpływać na sprawy cywilno-prawne i ekonomiczne. Np. sprzedaż niezarejestrowanego bydła jest de facto nielegalna, co oznacza problemy przy próbie wydania świadectw zdrowia czy przy kontroli transportu zwierząt. Również ubój rzeźny takiej sztuki byłby niemożliwy, bo zakład ubojowy wymaga danych rejestrowych zwierzęcia przed przyjęciem go do uboju.
Dodatkowo, agencje płatnicze (ARiMR) mogą nałożyć sankcje w zakresie płatności dla gospodarstwa. Jeśli hodowca ubiega się o dopłaty bezpośrednie czy inne świadczenia, a stwierdzone zostaną uchybienia w IRZ, przewidziane są potrącenia lub odmowy wypłaty części dopłat w ramach tzw. zasady wzajemnej zgodności (cross-compliance). Innymi słowy, nieprzestrzeganie obowiązków rejestracyjnych może kosztować rolnika utratą części wsparcia finansowego.

Podsumowując, konsekwencje zaniedbań mogą być dotkliwe: od kar pieniężnych, poprzez problemy z zbytem produkcji, aż po utratę części dochodów z dopłat. Dlatego tak ważne jest, by prowadzić rejestr bydła skrupulatnie i zgodnie z przepisami. Większość obowiązków nie jest uciążliwa, zwłaszcza przy korzystaniu z nowoczesnych narzędzi jak IRZplus, a pozwala uniknąć niepotrzebnych kłopotów.

Często zadawane pytania (FAQ)

Czy muszę rejestrować każdą sztukę bydła, nawet jeśli mam tylko jedną krowę?
Tak. Przepisy obowiązują wszystkich posiadaczy bydła bez względu na liczbę zwierząt. Nawet posiadając jedną krowę oznacza obowiązek jej oznakowania i zgłoszenia do rejestru. System IRZ jest powszechny, co zapewnia pełny nadzór nad zdrowiem zwierząt w całym kraju.

Co zrobić, jeśli spóźniłem się ze zgłoszeniem (minęło więcej niż 7 dni)?
Przede wszystkim należy jak najszybciej dokonać zaległego zgłoszenia. System IRZplus technicznie pozwala na wysłanie zgłoszenia po terminie, ale każde opóźnienie jest odnotowane. W przypadku kontroli musisz liczyć się z upomnieniem lub karą za nieterminowość. Jeśli opóźnienie było nieznaczne i jednorazowe, często kończy się na upomnieniu, jednak notoryczne spóźnienia mogą skutkować grzywną. Ważne jest, by nie zaniechać zgłoszenia w ogóle – lepiej późno niż wcale.

Czy muszę nadal prowadzić papierową księgę rejestracji, jeśli korzystam z IRZplus?
Obecnie (2025 rok) nie ma takiego obowiązku. Jeśli wszystkie zdarzenia zgłaszasz przez IRZplus, to jest on traktowany jako Twój rejestr. Nie musisz dublować zapisów w zeszycie. Pamiętaj jednak, że do końca 2025 r. masz wybór formy (papier vs elektronicznie), ale od 2026 r. i tak wszyscy przechodzą na elektroniczny system. Zatem utrzymywanie papierowej księgi nie ma już sensu, skoro IRZplus w pełni ją zastępuje.

Co zrobić, gdy cielę urodzi się martwe lub padnie zanim zdążę je oznakować?
Jeśli zdarzy się nieszczęśliwie, że nowo narodzone cielę padło przed założeniem kolczyków, nadal masz obowiązek to zgłosić. Należy jak najszybciej poinformować lekarza weterynarii i ARiMR. Weterynaria może zadecydować o zbadaniu przyczyny padnięcia. W zgłoszeniu do ARiMR zwykle należy podać okoliczności – np. że zwierzę urodziło się martwe. Formalnie, jeśli cielę miało już nadany numer (z puli numerów, które posiadasz), możesz je nim oznakować nawet po padnięciu, aby dopełnić procedury. Najważniejsze jednak to zgłosić fakt padnięcia w terminie 7 dni.

Czy korzystanie z IRZplus jest trudne dla osoby nieobytej z komputerem?
Portal IRZplus został zaprojektowany z myślą o użytkownikach rolnikach, dlatego jest stosunkowo prosty w obsłudze. ARiMR przygotował instrukcje krok po kroku, a w razie problemów możesz poprosić o pomoc pracownika biura powiatowego – często służą wsparciem w założeniu konta czy pierwszych zgłoszeniach. Wielu hodowców, którzy początkowo obawiali się systemu, po kilkukrotnym użyciu IRZplus przyznaje, że jest to wygodniejsze niż dawna papierologia. Interfejs jest w języku polskim i prowadzi użytkownika przez kolejne etapy, więc warto spróbować.

Czy muszę przeprowadzać coroczny spis bydła w gospodarstwie?
Obecnie przepisy nie nakładają na hodowców bydła obowiązku składania odrębnego sprawozdania ze stanu stada (tzw. spisu) co roku. Dawniej takie wymogi pojawiały się lokalnie lub dla innych gatunków (np. hodowcy świń muszą dokonywać spisu pogłowia dwa razy do roku i przekazywać wyniki do ARiMR). W przypadku bydła przyjmuje się, że wszystkie zmiany są na bieżąco raportowane poprzez zgłoszenia, a centralna baza danych zawsze odzwierciedla aktualny stan. Oczywiście możesz dla własnej kontroli przeprowadzać okresowe przeglądy stada i porównywać je z rejestrem, jednak nie musisz już przesyłać do ARiMR osobnych formularzy ze spisem bydła (takie obowiązki dotyczą np. trzody chlewnej).

Praktyczne wskazówki dla hodowców bydła

Na koniec warto przedstawić kilka praktycznych porad, które ułatwią wywiązywanie się z obowiązków rejestracji bydła:

Nie zwlekaj z zgłoszeniami – najlepiej dokonywać ich od razu po zaistnieniu zdarzenia. Odkładanie na później stwarza ryzyko przekroczenia terminu 7 dni lub zwykłego zapomnienia. Wpisz sobie przypomnienie lub wypracuj rutynę, np. cotygodniowe sprawdzanie, czy wszystkie zdarzenia zostały zgłoszone.
Korzystaj z IRZplus – jeśli masz dostęp do internetu, portal IRZplus znacznie uprości Ci życie. Unikniesz jeżdżenia do biura ARiMR, a błędy formalne zostaną zminimalizowane dzięki walidacji danych przez system. Ponadto masz podgląd swoich danych w każdym momencie.
Zadbaj o czytelność dokumentacji – jeśli prowadzisz jeszcze papierową księgę rejestracji, zapisuj informacje wyraźnie i konsekwentnie. Nieuważne skreślenia lub bazgranie mogą być zakwestionowane przy kontroli. Starannie prowadzona dokumentacja świadczy o Twoim profesjonalizmie.
Monitoruj stado – regularnie sprawdzaj, czy wszystkie zwierzęta mają założone kolczyki. Szczególnie po wycieleniu się kilku krów w krótkim czasie, łatwo coś przeoczyć. Jeśli zauważysz brak kolczyka, od razu zamów duplikat i załóż go zwierzęciu.
Prowadź kalendarz rozrodu – planuj terminy wycieleń i miej przygotowaną pulę kolczyków na nadchodzące narodziny. Awaryjnie możesz trzymaać kilka dodatkowych zestawów kolczyków (jeśli ARiMR przydzieliła Ci większą pulę) na nieprzewidziane przypadki.
W razie wątpliwości pytaj – jeśli nie jesteś pewien, jak dokonać jakiegoś zgłoszenia lub jak interpretować przepisy, skontaktuj się z biurem ARiMR lub z lokalnym lekarzem weterynarii. Lepiej wyjaśnić wątpliwości zawczasu, niż później borykać się z konsekwencjami błędów.
Unikaj nielegalnych transakcji – nigdy nie nabywaj ani nie zbywaj zwierzęcia, które nie ma kolczyków lub nie figuruje w rejestrze. Taka sytuacja może narazić Cię na poważne problemy prawne. Każdą sztukę przed zakupem sprawdź pod kątem jej dokumentacji (paszportu, jeśli był wydany, oraz zgłoszenia w bazie). Uczciwi hodowcy wiedzą, że legalny obrót bydłem wymaga pełnej transparentności w IRZ.

Dzięki powyższym wskazówkom prowadzenie rejestru bydła powinno przebiegać sprawnie i bez stresu. Pamiętajmy, że choć formalności mogą wydawać się uciążliwe, to ich przestrzeganie leży w interesie nas wszystkich – zapewnia bezpieczeństwo hodowli, zdrowie zwierząt i wysoką jakość produktów, które trafiają na nasze stoły.

Giełda bydła