Jakie witaminy i minerały są niezbędne w żywieniu bydła to kluczowe zagadnienie dla każdego hodowcy pragnącego zapewnić zwierzętom optymalny rozwój i wysoką produkcyjność.

Witaminy w żywieniu bydła

W strukturze diety bydła znaczącą rolę odgrywają witaminy, które wpływają na prawidłowy metabolizm, odporność oraz rozwój układu rozrodczego. Ze względu na specyfikę układu trawiennego przeżuwaczy, nie wszystkie witaminy muszą być dostarczane w formie dodatków; jednak w przypadku intensywnie tuczonego bydła lub wysokoprodukcyjnych krów mlecznych suplementacja staje się niezbędna.

Witamina A

Witamina A pełni funkcję regulatora procesów wzrostu tkanek nabłonkowych, wspiera prawidłową pracę oczu oraz działa immunomodulująco. Jej niedobór może prowadzić do:

• utraty apetytu,
• zaburzeń wzroku (kurza ślepota),
• osłabienia układu odpornościowego.

Naturalnym źródłem prekursora są zielone pasze i świeże liście traw, jednak w okresie zimowym konieczna jest suplementacja preparatami witaminowymi.

Witamina D

Witamina D reguluje gospodarkę wapniowo-fosforową, wpływając na mineralizację kości i prawidłowy wzrost cieląt. Niedostateczna jej podaż sprzyja rozwojowi krzywicy u młodych osobników oraz problemom ruchowym u dorosłych zwierząt. Źródłem witaminy D jest ekspozycja na promienie UV oraz dodatki paszowe zawierające cholekalcyferol.

Witamina E

Witamina E działa jako silny przeciwutleniacz, chroniąc błony komórkowe przed stresem oksydacyjnym. Jest szczególnie ważna u bydła mlecznego w okresie okołoporodowym, ponieważ zmniejsza ryzyko zapaleń wymienia i wspiera płodność. Jej niedobór może skutkować zwiększoną podatnością na infekcje i obniżeniem jakości nasienia u buhajów.

Witaminy z grupy B

Witaminy B (B1, B2, B6, B12, niacyna) uczestniczą w przemianach energetycznych, biosyntezie białek i metabolizmie węglowodanów. Część z nich jest syntetyzowana przez mikroflorę żwacza, lecz w sytuacji zaburzeń trawienia lub przy intensywnej produkcji mleka zaleca się ich dodatkowe podawanie. Szczególnie witamina B12 bywa kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i obrazowania hematologicznego.

Minerały niezbędne dla zdrowia bydła

Oprócz witamin, kluczowe dla wydajności i zdrowia zwierząt są minerały. Można je podzielić na makro- oraz mikroelementy. Makroskładniki budują strukturę kośćca i tkanki mięśniowej, mikroelementy natomiast pełnią często rolę kofaktorów enzymów.

Makroelementy

• Wapń (Ca): konieczny do mineralizacji kości, skurczu mięśni i przewodzenia nerwowego. Niedobór prowadzi do tężyczki poporodowej u krów mlecznych oraz spadku apetytu.
• Fosfor (P): uczestniczy w procesach energetycznych (ATP), budowie kośćca i metabolizmie tłuszczów. Niedostateczny poziom powoduje osłabienie struktury kości i gorszą konwersję paszy.
• Magnez (Mg): reguluje pracę mięśni i układ nerwowy, wpływa na metabolizm wapnia. Jego niedobór może wywołać chorobę spastyczną oraz zahamować pobieranie paszy.
• Potas (K) i sód (Na): biorą udział w bilansie wodno-elektrolitowym, wpływają na funkcjonowanie mięśni i przewodnictwo nerwowe.

Mikroelementy

• Siarka (S): składnik aminokwasów siarkowych (metionina, cysteina), wpływa na syntezę białek i pracę żwacza.
• Cynk (Zn): niezbędny do biosyntezy białek, gojenia ran i funkcjonowania układu odpornościowego. Jego niedostatek objawia się zmianami skórnymi i obniżoną płodnością.
• Miedź (Cu): kofaktor enzymów antyoksydacyjnych, uczestniczy w metabolizmie żelaza. Niedobór skutkuje anemią i problemami neurologicznymi.
• Selen (Se): komponent enzymu peroksydazy glutationowej, chroniącego komórki przed uszkodzeniem oksydacyjnym. Deficyt może powodować atrofię mięśni (white muscle disease) u cieląt.
• Mangan (Mn): wpływa na rozwój kośćca i funkcje enzymów związanych z metabolizmem lipidów.
• Kobalt (Co): niezbędny do produkcji witaminy B12 przez mikroflorę żwacza.
• Jod (I): regulator gospodarki hormonalnej tarczycy, wpływa na tempo przemiany materii.

Interakcje i źródła składników

W praktyce hodowlanej ważne jest rozważenie interakcji między składnikami diety. Nadmiar jednego pierwiastka może blokować wchłanianie innego. Przykładem jest relacja wapnia i fosforu czy antagonizm między miedzią a molibdenem.

Naturalne źródła

• Świeże zielone pastwiska: bogate w witaminę A i K.
• Siano i kiszonki: źródło witamin z grupy B oraz makroelementów.
• Pasze przemysłowe i premiksy: gwarantują uzupełnienie niedoborów mikroelementów takich jak cynk, selen, miedź.
• Sól lizawka: prosta forma suplementacji sodu i chloru, często wzbogacana o selen i jod.

Preparaty i formy dodawane

W zależności od stanu zwierząt i celu produkcji stosuje się:

• Premiksy witaminowo-mineralne – kompleksowo skomponowane pod kątem produkcji mleka lub mięsności.
• Solankę – płynną formę ułatwiającą podaż elektrolitów.
• Pelletowane dodatki z dodatkiem selenometioniny, chelatów cynku i miedzi, co zwiększa ich biodostępność.

Praktyczne zalecenia i suplementacja

Wprowadzenie odpowiedniego programu żywieniowego wymaga:

• Analizy składu kontrolnego pasz – badania laboratoryjne pozwalają na określenie stężenia kluczowych makro- i mikroelementów.
• Dostosowania dawki do kategorii produkcyjnej – cielęta, dorosłe krowy mleczne, bydło mięsne mają różne wymagania.
• Regularnej kontroli parametrów zdrowotnych – obserwacja kondycji skóry, sierści, wydajności mlecznej oraz tempa wzrostu cieląt.
• Uwzględnienia warunków środowiskowych – nasłonecznienie, wilgotność i stres cieplny wpływają na syntezę witaminy D i zapotrzebowanie na elektrolity.

Profesjonalne doradztwo zootechniczne oraz współpraca z lekarzem weterynarii pozwalają na optymalizację diety i precyzyjne dobranie suplementów, minimalizując ryzyko deficytów czy toksyczności. Zbilansowany program żywieniowy z uwzględnieniem wapnia, fosforu, magnezu, sodu, cynku, selenu oraz kluczowych witamin A, D i E ma bezpośrednie przełożenie na zdrowie stada, jego wydajność oraz opłacalność produkcji.