Jak rozpoznać objawy ketozy u krów mlecznych to wyzwanie, które staje przed każdym hodowcą dbającym o kondycję i wydajność stada.

Przyczyny występowania ketozy

Ketoza to zaburzenie metaboliczne, które rozwija się w momencie, gdy organizm krowy zaczyna wykorzystywać rezerwy tłuszczowe jako główne źródło energii. W praktyce hodowlanej często obserwuje się ją w pierwszych tygodniach po wycieleniu, gdy zapotrzebowanie na energię rośnie gwałtownie w związku z intensywną produkcją mleka. Jeśli ilość dostarczanych w dawce pokarmowej węglowodanów jest niewystarczająca, dochodzi do nadmiernego rozkładu tkanki tłuszczowej i akumulacji ciał ketonowych we krwi.

Do najważniejszych czynników sprzyjających pojawieniu się ketozy zaliczamy:

• niedobór energii w okresie okołoporodowym,
• nagły wzrost produkcji mleka,
• zbyt gwałtowna zmiana dawki pokarmowej,
• zaburzenia apetytu i metabolizmu rumieniowo-żwaczowego.

Wszystkie te elementy powodują, że organizm krów zostaje zmuszony do mobilizacji tłuszczu, w wyniku czego powstaje nadmiar ciał ketonowych (acetooctan, beta-hydroksymaślan).

Objawy kliniczne i subkliniczne

Objawy ketozy można podzielić na kliniczne, czyli wyraźnie zauważalne, oraz subkliniczne, które często umykają uwadze hodowcy, a mimo to wpływają na obniżenie wydajności mleka i kondycji zwierzęcia.

Kliniczne objawy

• spadek apetytu, zwłaszcza na dawkę podstawową,
• utrata masy ciała pomimo dostatecznej ilości podaży paszy,
• częste siusianie i odwodnienie,
• drżenia mięśniowe i osłabienie siły wstającej.

Subkliniczne objawy

• zmniejszenie wydajności mleka o 10–15%,
• ogólne osowienie i apatia,
• podwyższony poziom ciał ketonowych w mleku, niedostrzegalny bez badania laboratoryjnego.

Subkliniczna forma jest szczególnie groźna, ponieważ nie zawsze towarzyszą jej wyraźne objawy zewnętrzne. Hodowcy często dowiadują się o jej występowaniu dopiero po analizie wyników produkcyjnych i badań biochemicznych.

Metody diagnostyczne

Wczesne wykrycie ketozy umożliwia skuteczniejsze leczenie i zapobieganie dalszym stratom. W praktyce stosuje się kilka metod diagnostycznych:

Testy paskowe

To szybka i tania metoda badania moczu lub mleka. Paski wskaźnikowe zawierają odczynniki reagujące z ketonami, zmieniając kolor. Wynik odczytuje się po upływie kilku sekund. Jednak skuteczność zależy od poprawnej oceny odcieni oraz od czasu kontaktu z badaną próbą.

Pomiary w mleku

Specjalistyczne analizatory zapewniają dokładne określenie poziomu beta-hydroksymaślanu w mleku. Badania można wykonywać stacjonarnie lub z wykorzystaniem urządzeń przenośnych, co ułatwia monitoring całego stada.

Badania krwi

Pozwala wyznaczyć stężenia glukozy, wolnych kwasów tłuszczowych i ciał ketonowych. To najbardziej wiarygodna metoda, jednak wymaga większych nakładów czasowych i zaangażowania personelu weterynaryjnego.

Ocena kondycji i apetytu

Regularne ważenie krów oraz kontrola spożycia paszy stanowią prosty, choć mniej precyzyjny sposób monitoringu. Spadek masy ciała bez zmiany składu dawki może sygnalizować problemy metaboliczne.

Wpływ ketozy na produkcję i zdrowie stada

Nieleczona ketoza prowadzi do obniżenia ogólnej wydajności oraz zwiększa ryzyko innych schorzeń, takich jak stany zapalne wymienia czy zapalenia macicy. W dłuższej perspektywie skutkuje:

• mniejszą długością użytkowania mleczarskiego,
• niższą płodnością i wydłużonym okresem między wycieleniami,
• wzrostem kosztów leczenia i profilaktyki,
• zaburzeniami odporności, co zwiększa podatność na infekcje.

Skutkiem ubocznym przewlekłej ketozy jest także zmniejszona jakość mleka – obniżenie poziomu tłuszczu i białka, co przekłada się na niższy zysk z litra produkowanego mleka.

Zapobieganie i leczenie

Kompleksowa strategia obejmuje trzy obszary: dietę, suplementację i monitoring. Kluczowe jest zachowanie równowagi energetycznej, eliminacja nagłych zmian w dawce pokarmowej oraz zastosowanie odpowiednich dodatków paszowych.

Dieta energetyczna

• staranna kompozycja TMR z odpowiednią ilością energii szybko dostępnej,
• uzupełnienie racji o koncentraty bogate w skrobię i cukry proste,
• stosowanie dodatków buforujących (węglan sodu, węglan wapnia).

Suplementacja

• glukoza w postaci wlewów dożylnych lub doustnych preparatów,
• prekursory glukoneogenezy: glikyna, propionian wapnia, karmelizowane melasy,
• witaminy z grupy B (B1, B12) i niacyna wspierające metabolizm energetyczny.

Monitoring i profilaktyka

Regularne badania krwi i mleka, ocena punktowa kondycji ciała (BCS) oraz ścisłe przestrzeganie zaleceń weterynaryjnych pozwalają utrzymać stado w optymalnym stanie zdrowia. Ważne są też:

• stopniowe zwiększanie dawki pokarmowej przed wycieleniem,
• zapewnienie komfortowych warunków bytowania i odpoczynku,
• utrzymanie prawidłowej mikroflory żwacza poprzez dodatki probiotyczne.